Kültür, bir toplumun geçmişten devralıp birtakım katkılarda bulunup gelecek kuşağa aktaracağı maddi-manevi ögeler bütününe verilen addır. Bu kapsamda kültürün, tarihi bir bilgi birikimi olduğu gerçeği de apaçık ortadadır. Bu yüzden tarihe düşünülen her bir not büyük önem arz eder değerli okurlar. Zira ne demişler, “söz uçar, yazı kalır”. O yüzden kültürün gelecek kuşaklara açık ve net bir biçimde aktarılışında yazılı eserler çok büyük bir rol oynarlar. Bu vesileyle bu haftaki köşe yazımda, ilçemiz tarihini aydınlatarak yerel kültürümüze katkı sunan eserlerden bahsedeceğim.
Menemen’imizin tarihine yönelik çalışmalar esas itibarıyla 1988 yılında başlamıştır. Yaklaşık 32 yılda 13 kitap ilçemize kazandırılmıştır. Bunların büyük çoğunluğunu piyasada bulabilmek ne yazık ki mümkün değildir. Elbette bu kitapların piyasada güç bulunmasının birçok sebebi bulunmaktadır. Bu sebepleri sıralamak gerekirse, yeterli sayıda basılamaması (elbette sponsor eksikliği bu durumda etkili), yeteri kadar tanıtımlarının yapılamaması, yeteri kadar okuyucu ilgisinin olmaması vb. durumlar nedeniyle bu kitaplar piyasada zor bulunmaktadır. Buna bağlı olarak da memleketimizi anlatan bu çalışmalar halkımız tarafından da çok fazla bilinmemektedir.
Menemen’in tarihi üzerine yapılan çalışmalar sayesinde ilçemizin tarihi özellikle de Prof. Dr. Ersin DOĞER hocamız ve Gazeteci-Yazar Oktay ÖZENGİN tarafından yapılan çalışmalarla değer kazanmış ve elimize Menemen’in tarihine ait kayda değer çalışmalar geçmiştir. Bunun dışında yayınlanan diğer çalışmalar sayesinde ise literatürümüz oldukça zenginleşmiş ve başka meslek dalları tarafından da farklı bakış açıları ile aynı veyahut farklı konular yorumlanarak yereldeki literatürümüzde var olan eksikler tamamlanmış ve literatürümüz içerik olarak daha da zenginleşmiştir.
Kronolojik olarak bu çalışmaları ele alacak olursak ilk olarak 1988 yılında Eğitimci-Yazar Mustafa AĞIR hocamızın “Dünkü ve Bugünkü MENEMEN” adlı yapıtı ile karşılaşırız. Zira ilçemizi ele alan ilk kitabı Mustafa AĞIR hocamız yayınlamıştır. Bu kitapta Mustafa AĞIR Hoca, köy köy Menemen’i özet bir şekilde ele almıştır. Bu ilk kitabın yayınlanmasından 8 yıl sonra (1996 yılında) Gazeteci-Yazar Oktay ÖZENGİN “Tarihten Günümüze Bilinmeyen Yönleriyle MENEMEN” adlı çalışmayı kaleme almış olup iki yıl sonra Prof. Dr. Ersin DOĞER hocamız “İlk İskânlardan Yunan İşgaline Kadar Menemen Tarihi” adlı yapıtını (1998 yılında) Menemen’e kazandırmıştır. Menemen Şoförler ve Otomobilciler Odasının Oktay ÖZENGİN önderliğinde 1998’de ortaya koydukları “Menemen Rehberi” adlı çalışma da yerel tarihimizi ortaya koyan eserler arasında yer almaktadır. 2003’te Menemen Ticaret Odası’nın “Geçmişten Günümüze MENEMEN” adını verdiği yapıtı ilçemize kazandırdığını görürüz. En son 2011 yılında Cumhuriyet Dönemi Menemen’ini anlatan ‘Menemen Tarihi’ isimli çalışmasıyla Oktay ÖZENGİN bu alana damgasını vurmuştur. Gazeteci-Yazar Oktay ÖZENGİN’in, 2013 yılında yayınladığı “Kubilay Olayı Tarihi-40 Gün” isimli çalışmasıyla ilçemiz tarihinde vuku bulan bu üzücü hadiseyi kaleme aldığını ve bu olayın karanlıkta kalan tarafını aydınlığa çıkarmaya çalıştığını görürüz. Sayın ÖZENGİN’in 2016 yılında yayınladığı “Menemen Tarihi Albümü” isimli eseri de çok önemli resimler içeren bir çalışmadır. Yazar ÖZENGİN, bu çalışmasında ilçemize ait yüzlerce eski fotoğrafı bir araya getirmiştir.
Yazar A. Levent ERTEKİN’in de çalışmaları da yerel tarihimizin aydınlığa kavuşmasında çok büyük bir önem arz etmektedir. 2012’de “Vatan ve Bayrak İçin Menemen Şehitleri” isimli kitabıyla Levent ERTEKİN Menemen ile ilgili ilk eserine imzasını atmıştır. Ertesi yıl yani 2013’de Sayın ERTEKİN, “Menemen Ekonomi Tarihi”ni kaleme alarak ilçemiz ekonomi tarihini ilk defa kaleme alan isim olmuştur.
İlçe genelinde süren çalışmalara ilaveten ilk defa beldelerimize yönelik kitap çalışmaları ise 2012 yılında başlamıştır. Beldelerimize yönelik kitap çalışmaları ilk olarak şahsım tarafından başlatılmıştır. Bu kapsamda 2012’de “Geçmişten Günümüze EMİRALEM” ve 2013’de “Geçmişten Günümüze KOYUNDERE” isimli kitapları yayınlayarak beldelerimizi çalışmaya başlamış olmam nedeniyle bu tarihten itibaren Menemen’imizin belde ve köylerinin tanıtımı adına da farklı bir sürecin başladığını ifade edebilirim.
Son olarak Prof.Dr. Ersin DOĞER hocamız tarafından geçtiğimiz yıl kaleme alınan “Benim Menemen’im (1950-1974)” isimli eserini ilçemiz literatürüne kazandırdığını görürüz. Ersin Hocamız bu eserinde 1950’li yıllardan 1980’li yıllara değin Menemen’imizi anılarıyla da pekiştirerek bizlere anlatmaktadır.
Bu çalışmaların dışında İzmir Ticaret Odasının İzmir ilçeleriyle ilgili yaptığı çalışmada önemli çalışmalar arasında sayılabilir. Bazı makale ve tezlerde de yine Menemen ile ilgili çeşitli çalışmalara denk gelmekteyiz. Literatürde ilçemizin sosyolojik ve sanatsal anlamda eksikliklerinin devam ettiğini görmekteyiz. Bir sosyolog tarafından toplumumuzun sosyolojik açıdan yorumlanması, bir sanatçı-mimar tarafından da Menemen’imizin tarihi eserleri ve güzel sanatlarının ele alınması büyük önem arz etmektedir. Nitekim tüm bu çalışmalar ilçemiz için hâlâ büyük bir eksiklik olarak bir köşede durmaktadır. Tarihiyle, coğrafyasıyla ve sosyolojisiyle adeta bir kürsü kurulacak nitelikte büyük bir bilgi deryası olan ilçemizi tek bir yazarın incelemesi de kolay değildir. Ayrıca bu durum profesyonelliğe de aykırıdır. Zira sosyoloğun yapacağı bir işi, bir sanat tarihçisinin yapamayacağı ortadadır. İş birliği ile böylesi güzel çalışmaları ortaya koymak için ilçemiz yazarlarına, yöneticilerine ve halkına büyük görevler düşmektedir.
Kültürel anlamda kalkınmış örnek bir ilçe teşkil edebilmek arzusuyla herkese iyi pazarlar diliyorum.
Mehmet GÜLEÇ
Araştırmacı-Yazar
Her zaman takdirle anacağımız çalışmaların imbiğinden damlayanlar. Siz ve diğer araştırmacı arkadaşların kaynak olmaları ilçeye muhakkak büyük bir şeref vermekte ve devam etmektedir.6-8bin yıllar öncesine kadar uzanan medeniyet gelişiminin sizler tarafından karanlıktan alınıp aydınlığa çıkarılması, öğünülecek muhteşem bir olaydır.Tüm araştırmacı arkadaşlarımıza başarılar ve hayırlı çalışmalar diliyorum.